SARS-COV-2 W KONTEKŚCIE ZMIAN DYREKTYWY 2000/54/WE DOT. CZYNNIKÓW BIOLOGICZNYCH W MIEJSCU PRACY

Pandemia COVID-19 przez ostatnie kilka miesięcy stała się jednym z największych wyzwań przed którymi musiało stanąć społeczeństwo oraz przedsiębiorstwa. Przezwyciężenie tego wyzwania będzie możliwe tylko przy wzajemnej współpracy na wielu obszarach, w tym szczególnie w obszarze środowiska pracy, gdzie pracownicy mogą być narażeni na wirusa należącego do określonej kategorii czynników biologicznych^[1].

Jak wiemy, pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy. Do jednych z podstawowych obowiązków pracodawcy należy m.in. reagowanie na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy oraz dostosowywanie środków podejmowanych w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia pracowników, biorąc pod uwagę zmieniające się warunki wykonywania pracy^[2]. Każdy z pracodawców w ramach profilaktycznej ochrony zdrowia ocenia i dokumentuje ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą oraz stosuje niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko. Ponadto informuje pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami^[3]. W razie zatrudniania pracownika w warunkach narażenia na działanie szkodliwych czynników biologicznych pracodawca stosuje wszelkie dostępne środki eliminujące narażenie, a jeżeli jest to niemożliwe – ograniczające stopień tego narażenia, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki^[4].

Szczegółowe wymagania związane z występowaniem w środowisku pracy czynników biologicznych zostały uregulowane w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki^[5]. Przedmiotowe rozporządzenie implementowało do prawa krajowego Dyrektywę 2000/54/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 września 2000 r. w sprawie ochrony pracowników przed ryzykiem  związanym z narażeniem na działanie czynników biologicznych w miejscu pracy^[6]. Ostatnia i jak do tej pory jedyna zmiana rozporządzenia w sprawie czynników biologicznych miała miejsce w 2008 r.^[7]. Od kilku lat pracodawcy, ale także przedstawiciele instytucji sprawujących nadzór nad ochroną środowiska pracy wskazywali na konieczność nowelizacji rozporządzenia w sprawie czynników biologicznych. Sytuacja epidemiologiczna, tj. pandemia koronawirusa Sars-CoV-2 przyspieszyła prace związane z wejściem w życie dyrektyw zmieniających dyrektywę 2000/54/WE dot. czynników biologicznych w miejscu pracy. Powyższe przyczyni się w konsekwencji do nowelizacji rozporządzenia w sprawie czynników biologicznych i ułatwi m.in. klasyfikację koronawirusa Sars-CoV-2.

W ostatnim czasie wielu pracodawców zdecydowało się na dokonanie aktualizacji oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy, uwzględniając w niej zagrożenie biologiczne w postaci koronawirusa Sars-CoV-2. Istotnym problemem okazała się klasyfikacja tego czynnika biologicznego. Problem ten został już w części rozwiązany. W dniu 04 czerwca 2020 r. weszła w życie dyrektywa Komisji UE 2020/739 z dnia 3 czerwca 2020 r.  zmieniająca załącznik III do dyrektywy 2000/54/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do włączenia SARS-CoV-2 do wykazu czynników biologicznych o znanej zakaźności dla ludzi oraz zmieniająca dyrektywę Komisji (UE) 2019/1833^[1]. Komisja UE wskazała, że wirus ostrej niewydolności oddechowej 2 lub krócej SARS-CoV-2, który spowodował pandemię COVID-19 wykazuje znaczne podobieństwa z wirusami SARS i MERS. Biorąc pod uwagę obecnie dostępne dane epidemiologiczne i kliniczne dotyczące cech wirusa, takie jak jego modele rozprzestrzeniania się, cechy kliniczne i czynniki zwiększające ryzyko zakażenia, należało dodać SARS-CoV-2 do załącznika III do dyrektywy 2000/54/WE, aby zapewnić dalszą odpowiednią ochronę zdrowia i bezpieczeństwa pracowników w miejscu pracy. Tym samym, w załączniku III do dyrektywy 2000/54/WE, w tabeli zatytułowanej „WIRUSY” (rząd „Nidowirusy”, rodzina „Coronaviridae”, rodzaj „Betakoronawirus”) pomiędzy wpisem „Zespół ostrej niewydolności oddechowej (wirus SARS) związany z koronawirusem” a „”Koronawirus MERS-CoV” dodano wpis w brzmieniu „Koronawirus zespołu ostrej niewydolności oddechowej 2” zaklasyfikowany do grupy 3 zagrożenia. Zgodnie z artykułem 3 dyrektywy zmieniającej, państwa członkowskie zostały zobowiązane do wprowadzenia w życie przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych niezbędnych do wykonywania dyrektywy najpóźniej do dnia 24 listopada 2020 r. Wirus SARS-CoV-2 został wprowadzony przez Komisję Europejską do klasyfikacji szkodliwych czynników biologicznych w 3 grupie ryzyka z adnotacją, że czynności nie powodujące namnażania wirusa (m.in. testy diagnostyczne) są dopuszczalne w laboratoriach odpowiadających co najmniej 2 poziomowi bezpieczeństwa (BSL-2, stopień hermetyczności 2). Natomiast czynności związane z namnażaniem wirusa są dopuszczalne w laboratoriach odpowiadających co najmniej 3 poziomowi bezpieczeństwa (BSL-3, stopień hermetyczności 3 z ciśnieniem powietrza utrzymywanym na poziomie niższym od ciśnienia atmosferycznego).

Z informacji przekazanych przez Instytut Medycyny Pracy w Łodzi wynika, że czynnik biologiczny grupy 3 – wirus SARS-CoV-2 został już dodany do listy szkodliwych czynników biologicznych w Krajowym Rejestrze Czynników Biologicznych^[2]. IMP w Łodzi wskazuje, że w kraju istnieje co najmniej kilka instytucji naukowych, które ogłosiło podjęcie prac naukowo-badawczych nad koronawirusem. Powyższe wiąże się z koniecznością poinformowania właściwego inspektora sanitarnego, co najmniej 30 dni przed dniem użycia po raz pierwszy szkodliwego czynnika biologicznego^[3]. 

Pracodawca powinien również pamiętać, że wpisanie do oceny ryzyka zawodowego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do grupy 3 wiąże się z koniecznością prowadzenia:

–  rejestru prac narażających pracowników na działanie szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do grupy 3 lub 4 zagrożenia, w formie elektronicznej lub księgi rejestrowej, uwzględniającego w szczególności informacje dotyczące: liczby pracowników wykonujących te prace, wykazu czynności, podczas których pracownik jest lub może być narażony na działanie szkodliwych czynników biologicznych, imienia, nazwiska, stanowiska oraz telefonu kontaktowego pracodawcy lub osoby przez niego upoważnionej do nadzoru w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy^[1];

– rejestru pracowników narażonych na działanie szkodliwych czynników biologicznych zakwalifikowanych do grupy 3 lub 4 zagrożenia, w formie elektronicznej lub księgi rejestrowej, uwzględniając w szczególności informacje dotyczące: rodzaju wykonywanej pracy, stopnia zagrożenia spowodowanego działaniem szkodliwego czynnika biologicznego, awarii i wypadków związanych z narażeniem na działanie szkodliwego czynnika biologicznego, wyniku przeprowadzonej oceny ryzyka z podaniem nazwy szkodliwego czynnika biologicznego i grupy zagrożenia, liczby pracowników narażonych na działanie szkodliwego czynnika biologicznego, imienia, nazwiska, stanowiska oraz numeru telefonu kontaktowego osoby odpowiedzialnej u pracodawcy za bezpieczeństwo i higienę pracy oraz ochronę zdrowia pracowników^[2]. 

Na zakończenie warto jeszcze wspomnieć o technicznej nowelizacji dyrektywy 2000/54/WE, która weszła w życie w dniu 31 października 2019 r.^[3]Nowelizacja ta dotyczyła m.in. środków i stopni hermetyczności. Zgodnie z artykułem 2 przedmiotowej dyrektywy zmieniającej, państwa członkowskie mają obowiązek wprowadzenia w życie przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych do dnia 20 listopada 2021 r.