Sygnalista. Wzorowy pracownik, czy demaskator?

Sygnalizować możemy wiele- drogę, wiadomości, ale również i nieprawidłowości. Te ostatnie, choć kojarzą się z donosicielstwem to pracownik taki będzie miał zapewnioną ochronę. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady Unii z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia, zostanie wprowadzona w życie w grudniu 2021 r. Kogo dotyczy? Jakie nowe obowiązki będą ciążyć na pracodawcy? Jakie informacje zgłasza sygnalista? Za co przewiduje się kary?

Kim jest sygnalista?

Sygnalista, czyli z ang. whistleblower to osoba zgłaszająca naruszenia prawa w zakładzie pracy, które uzna za nielegalne lub nieuczciwe. Sygnalista informuję opinię publiczną o malwersacjach, korupcji, naruszeniach przepisów i podobnych nieprawidłowościach, które miejsce mają w zakładzie pracy. 

Według Aleksandry Kobylińskiej z Instytutu Spraw Publicznych sygnalista to¹:

Osoba, która decyduje się opowiedzieć przełożonym, lub innym organom do tego przeznaczonym, o nadużyciach w swoim miejscu pracy. Z tego tytułu często narażona jest na działanie odwetowe ze strony pracodawców. Tacy pracownicy zwykle motywowani są troską o interes organizacji, ale nie napotykają na odpowiednią reakcję kierownictwa.

Osoby zgłaszające informacje na temat zagrożeń lub szkód dla interesu publicznego, pozyskane w związku z wykonywaną przez nie działalnością zawodową, korzystają z przysługującego im prawa do wolności wypo­wiedzi. Prawo do wolności wypowiedzi i informacji zagwarantowane w art. 11 Karty i w art. 10 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności obejmuje prawo do otrzymywania i przekazywania infor­macji, a także wolność i pluralizm mediów. Dlatego też niniejsza dyrektywa opiera się na orzecznictwie Euro­pejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPC) dotyczącym prawa do wolności wypowiedzi oraz na zasadach opracowanych na tej podstawie przez Radę Europy w jej zaleceniu w sprawie ochrony sygnalistów przyjętym przez Komitet Ministrów Rady Europy w dniu 30 kwietnia 2014 r.²

Ochrona sygnalisty

W grudniu 2021 roku zostanie zaimplementowana do polskiego ustawodawstwa Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii. Powyższa dyrektywa daje swoistą ochronę pracownikom, którzy zdecydowali się zgłosić zauważoną nieprawidłowość. Aby korzystać z ochrony na mocy dyrektywy, osoby dokonujące zgłoszenia powinny mieć uzasad­nione podstawy, by sądzić, w świetle okoliczności i informacji, jakimi dysponują w momencie zgłaszania, że zgłaszane przez nie kwestie są prawdziwe. Wymóg ten stanowi niezbędne zabezpieczenie przed zgłoszeniami dokonywanymi w złej wierze, zgłoszeniami niepoważnymi lub stanowiącymi nadużycie, ponieważ zapewnia, aby osoby, które w momencie zgłaszania celowo i świadomie przekazały błędne lub wprowadzające w błąd informacje, nie korzystały z ochrony.

Sygnalista będzie mógł zgłosić nieprawidłowość trzema kanałami:

• – wewnętrznym: oznacza ustne lub pisemne przekazanie informacji na temat naruszeń w obrębie przedsiębiorstwa
• – zewnętrznym: oznacza ustne lub pisemne przekazanie informacji na temat naruszeń do właściwego organu
• – w drodze ujawnienia publicznego: oznacza podanie do wiadomości publicznej informacji na temat naruszeń.

Obowiązki pracodawcy

Powyższa dyrektywa nakłada na pracodawcę obowiązek zapewnienia wewnętrznych kanałów. Obejmuje ona pracodawców, którzy zatrudniają przynajmniej 50 pracowników, niezależnie od sfery. Procedura na potrzeby zgłoszeń wewnętrznych obejmować powinna:

1. Kanały przyjmowania zgłoszeń maja zapewnić ochronę poufności tożsamości osoby dokonującej zgłoszenia oraz uniemożliwić uzyskanie do nich dostępu nieupoważnionym członkom personelu
2. Osoba zgłaszająca nieprawidłowość w ciągu 7 dni otrzymuje potwierdzenie zgłoszenia przyjęcia
3. Kanały dostępu mają zapewnić przyjmowanie zgłoszeń, zarówno pisemnych, jak i ustnych
4. Do podejmowania działań następczych należy wyznaczyć bezstronną osobę lub bezstronny wydział
5. Należy przekazać sygnaliście informację zwrotną w okresie nie przekraczającym 3 miesięcy
6. Należy prowadzić rejestr zgłoszeń określony przez dyrektywę
7. Zapewnić ochronę osobom zgłaszającym nieprawidłowość.

Jakie informacje zgłasza sygnalista?

Przytoczona dyrektywa wymienia dziedziny oraz akty prawne, których zgłaszane nieprawidłowości mogą dotycząc, są to m.in.: zamówienia publiczne, kwestie finansowe, kwestie podatkowe, ochrona środowiska, bezpieczeństwo produktu i transportu, ochrona danych osobowych, ochrona konsumentów.

Odpowiedzialność karna

Dyrektywa określiła rownież odpowiedzialność karną, gdzie państwom członkowskim nakazuje ustanowienie sankcji za:

• – utrudnianie dokonywania zgłoszeń
• – podejmowanie działań odwetowych wobec sygnalistów
• – wszczynanie uciążliwych postępowań wobec sygnalistów
• – naruszenie obowiązku zachowania poufności tożsamości sygnalisty.