Główny Inspektor Sanitarny na stronie BIP 29.09.2020 r. opublikował wytyczne do planowania i działalności Państwowej Inspekcji Sanitarnej w 2021 roku. W zakresie sprawowanie zapobiegawczego i bieżącego nadzoru sanitarnego w dziedzinie higieny pracy polecono: „Koordynowanie i prowadzenie nadzoru nad warunkami pracy i oceny narażenia zawodowego pracowników zatrudnionych w zakładach pogrzebowych (realizacja zamierzenia w latach 2021-2022).” W związku powyższym w okresie 2021-2022 odbędą się kontrole przeprowadzane przez Państwowych Powiatowych Inspektorów Sanitarnych w zakresie spełnienia obowiązków określonych w kodeksie pracy oraz rozporządzeniach, wydanych na podstawie art. 23715 w/w ustawy.
Działalność prowadzona w zakresie potocznie zwanym „zakład pogrzebowy” jest indywidualną działalnością usługową określoną kodem PKD 96.03.Z Pogrzeby i działalność pokrewna. Podklasa ta obejmuje grzebanie i kremację zwłok ludzkich i zwierzęcych oraz usługi powiązane:
– przygotowanie zwłok do pochówku lub kremacji, balsamowanie zwłok,
– usługi zakładów pogrzebowych,
– przeprowadzenie pogrzebu lub kremacji,
– wynajmowanie przygotowanego miejsca w domach pogrzebowych,
– dzierżawę lub sprzedaż grobów,
– opiekę i utrzymywanie grobów i mauzoleów.
Podklasa ta nie obejmuje:
– utrzymania terenów zieleni na cmentarzach, sklasyfikowanej w 81.30.Z.
– działalności usługowej związanej z praktykami religijnymi związanymi z uroczystościami pogrzebowymi, sklasyfikowanej w 94.91.Z.
Grabarz (kod zawodu: 931201) bierze udział w przygotowaniu ceremonii pogrzebowej, wykopuje i zakopuje nowy grób lub rozkopuje istniejący; wykonuje prace porządkowe związane z przygotowaniem grobu, przestawieniem płyty nagrobnej oraz usypaniem nagrobka. Zadaniami zawodowymi są czynności tj. omawianie szczegółów pochówku z rodziną zmarłego; przygotowywanie wybranego wcześniej miejsca do pochówku, w tym: ręczne wykopanie dołu, wykonanie prac porządkowych związanych z przygotowaniem grobu, umocnienie ścian wykopu, przygotowanie trumny i pasów do jej opuszczania do wykopu i ułożenie mogiły; odsuwanie i przenoszenie płyty pomnikowej w grobowcu rodzinnym; rozkopywanie istniejącego grobu, wydobywanie zwłok i szczątków z grobu w celu przeniesienia ich i ponownego pochówku w tym samym lub w innym miejscu; przenoszenie trumny w kondukcie pogrzebowym; opuszczanie trumny do grobu z wykorzystaniem pasów, umocnienie i zasypanie grobu, przenoszenie na miejsce płyty nagrobnej, usypanie nagrobku ziemnego; wykonywanie drobnych prac murarskich mających na celu zamknięcie grobu murowanego; wykonywanie zadań zawodowych z wykorzystaniem odzieży ochronnej oraz przyjmowanie szczepień ochronnych; przygotowywanie zwłok do pochówku, wykonywanie toalety pośmiertnej oraz zabiegów związanych z godnym przygotowaniem ciała do pochówku; zajmowanie się transportem zmarłych oraz organizacją i przeprowadzaniem konduktu pogrzebowego; układanie wieńców po ceremonii pogrzebowej; budowanie grobowców zgodnie z zamówieniem rodziny zmarłego;
Grabarz co do zasady kopie groby ręcznie, natomiast w codziennej pracy wykorzystuje także elektronarzędzia oraz agregaty prądotwórczy. Agregaty wykorzystywane są jako źródła zasilania dla innych elektronarzędzi. Młoty wyburzeniowe wykorzystywane są do rozbijania skał w trakcie kopania grobów. Szlifierka kątowa wykorzystywana jest do zeszlifowania z płyty nagrobkowej informacji lub zmiany danych. Dodatkowo szlifierka kątowa wykorzystywana jest do wycinania w wylewce betonowej, znajdującej się pod pokrywą płyty nagrobnej, miejsca na urnę. Piły spalinowe/elektryczne wykorzystywane są do wycinania napotkanych korzeni. Dodatkowo źródłem drgań o działaniu ogólnym i miejscowym jest karawan oraz pojazd techniczny, wykorzystywany do prac gospodarczych i przygotowawczych w zakresie pochówku.
Według instrukcji producentów poziom generowanego hałasu oraz drgań charakteryzuje się następując:
-agregat prądotwórczy
a) Poziom ciśnienia akustycznego LpA od 66 do 95 dB(A)
– młot wyburzeniowy
a) Poziom ciśnienia akustycznego LpA 96,5 dB(A)
b) Wartość emisji drgań ah = 16,29 m/s2
– szlifierka kątowa
a) Poziom ciśnienia akustycznego LpA 92 dB(A)
b) Wartość emisji drgań ah = 7,5 m/s2
-wiertarko-wkrętarka akumulatorowa
a) Poziom ciśnienia akustycznego LpA od 72,5 do 88 dB(A)
b) Wartość emisji drgań ah = 1,5 m/s2 w przypadku wiercenia w betonie oraz 11 m/s2 w trakcie wiercenia udarowego w betonie.
– pilarka spalinowa lub elektryczna
a) Poziom ciśnienia akustycznego LpA od 98 do 112 dB(A)
b) Wartość emisji drgań ah = od 4,2 do 7,8 m/s2
W związku z powyższym pracodawca musi wdrożyć działania określone w rozporządzeniu Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne (Dz.U. Nr 157, poz. 1318)
Produkty chemiczne zaklasyfikowane jako niebezpieczne stosowane w zakładzie pogrzebowym można podzielić na 3 grupy/obszary działania:
– substancje i mieszaniny wykorzystywane do tanatokosmetyki
– substancje i mieszaniny wykorzystywane do dezynfekcji o działaniu bakteriobójczym, wirusobójczym i grzybobójczym
– substancje i mieszaniny wykorzystywane do prac ogólnobudowlanych.
W większości przypadków będą to substancje i mieszaniny chemiczne zaklasyfikowane jako niebezpieczne, dla których należy uzyskać karty charakterystyk oraz na podstawie art. 37 ust. 5 rozporządzenia REACH, wdrożyć zalecane środki w celu właściwej kontroli ryzyka, których istnienie stwierdzono w dostarczonych kartach charakterystyk.
W ramach przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego pracodawca jest obowiązany uwzględnić otrzymane od dostawcy informacje dotyczące zagrożenia czynnikiem chemicznym oraz zaleceń jego bezpiecznego stosowania, w szczególności zawarte w karcie charakterystyki.
W większości przypadków będą to substancje i mieszaniny chemiczne niebezpieczne o następujących rodzajach zagrożeń:
H226 – Łatwopalna ciecz i pary
H302 – Działa szkodliwie po połknięciu
H314 – Powoduje poważne oparzenia skóry oraz uszkodzenia oczu
H315 Działa drażniąco na skórę.
H317 – Może powodować reakcję alergiczną skóry
H318 Powoduje poważne uszkodzenie oczu.
H319 – Działa drażniąco na oczy
H335 – Może powodować podrażnienie dróg oddechowych
H373 – Może powodować uszkodzenie narządów poprzez długotrwałe lub narażenie powtarzane (Ustna)
H400 – Działa bardzo toksycznie na organizmy wodne
H412 – Działa szkodliwie na organizmy wodne, powodując długotrwałe skutki
Natomiast substancjami, dla których ustalono najwyższe dopuszczalne stężenie w środowisku pracy będą zazwyczaj:
– Propan-2-ol CAS: 67-63-0 EC: 200-661-7;
– Etanol CAS: 64-17-5 EC: 200-578-6;
– Wodorotlenek sodu CAS: 1310-73-2 EC: 215-185-5;
– (metylo-2-metoksyetoksy)propanol CAS: 34590-94-8 EC: 252-104-2;
– 2-(2-butoksyetoksy)etanol CAS: 112-34-5 EC: 203-961-6;
– Etano-1,2-diol CAS: 107-21-1 EC: 203-473-3;
– 2-aminoetanol CAS: 141-43-5 EC: 205-483-3;
– wodorotlenek wapnia CAS: 1305-62-0;
W większości przypadków pracodawcy wskazują narażenie na czynniki biologiczne grupy 2 oraz 3 zagrożenia.
W przypadku grupy 3 jest to:
– Wirus zapalenia wątroby typu B (WZW B, HBV)
– Wirus zapalenia wątroby typu C (WZW typu C, HCV)
– Ludzki wirus niedoboru odporności typu 1 (HIV-1)
– Salmonella Typhi
– Wirus kleszczowego zapalenia mózgu (podtyp środkowoeuropejski)
– koronawirus zespołu ostrej niewydolności oddechowej 2 (wirus SARS-CoV-2)
Natomiast w przypadku grupy 2 jest to:
– Wirus zapalenia wątroby typu E (WZW E, HEV, Ortohepevirus A)
– Wirus zapalenia wątroby typu D (WZW typu D, HDV)
– Wirus zapalenia wątroby typu A (WZW A, HAV, ludzki enterowirus typu 72)
– Clostridium perfringens (laseczka zgorzeli gazowej)
– Clostridium botulinum (laseczka jadu kiełbasianego)
– Clostridium tetani
– Staphylococcus aureus (gronkowiec złocisty)
– Streprococcus pyogenes (paciorkowiec ropotwórczy)
– Trichophyton rubrum (grzyb czerwony)
– Trichophyton spp.
– Alergeny białkowe człowieka
– Jad trupi: aminy biogenne (kadaweryna, putrescyna) powstające podczas rozkładu białek ludzkich
– Klebsiella spp.
– Aspergillus fumigatus
W ramach oceny narażenia pracowników na czynniki biologiczne należy uwzględnić etapy rozkładu zwłok, tj. siedem faz pośmiertnych opisanych np. w Black Sue, All That Remains: A Life in Death, 2019, Indeks: 32081053.
Ręczne prace transportowe można podzielić na kilka etapów, w których występuje narażenie na uraz lub zwiększone obciążenie statyczne lub dynamiczne. Pierwszym etapem jest odbiór zwłok z prosektorium lub z miejsca zgonu. W przypadku prosektorium jest zapewniony dostęp do zwłok oraz możliwość użycia sprzętów pomocniczych do ich transportu. Natomiast, jeżeli odbiór zwłok odbywa się z miejsca zgonu osoby, występują trudności w zakresie bezpiecznego transportu, np. spowodowane lokalizacją mieszkania, wąskimi korytarzami, stromymi lub nierównymi zejściami oraz brakiem możliwości zaparkowania w bliskim sąsiedztwie pojazdu technicznego do przewozu zwłok. Dodatkowo zwłoki mogą być w różnych fazach rozkładu, np. trzecia faza pośmiertna, rigor mortis (stężenie pośmiertne) osiągająca pełną postać 12–24 godzin po zgonie. Podłożem całego procesu jest zahamowanie wypompowywania jonów wapnia z włókien mięśniowych, a w efekcie gromadzenie się jonów wewnątrz komórek, co doprowadza do skurczu filamentów aktyny i miozyny, a ostatecznie całego mięśnia. Ponieważ mięśnie odpowiadają za zginanie stawów, to te ostatnie także mogą się kurczyć i „zastygnąć” w danej pozycji w ciągu kilku godzin po śmierci lub inne fazy jak livor mortis oraz boiling mass of maggots. Drugim etapem jest przygotowanie grobu, gdzie odbywają się ręczne prace związane z transportem ziemi, skał, korzeni oraz innych elementów, które wystąpiły w trakcie kopania. Trzecim etapem jest transport zwłok do kaplica, a następnie transport zbiorowy w orszaku żałobnym oraz umieszczenie trumny bądź urny w grobie. Zazwyczaj do opuszczania trumny wykorzystuje się bawełniane liny, natomiast można już spotkać specjalne winy do opuszczania trumien. Każdy z tych etapów charakteryzuje się innym narażeniem oraz inną strefą pracy.
Środek transportu drogowego przeznaczony do przewozu zwłok i szczątków ludzkich powinien spełniać następujące wymagania techniczne i sanitarne:
– być trwale oznakowany w sposób wskazujący na jego przeznaczenie;
– posiadać kabinę kierowcy odizolowaną od części przeznaczonej na umieszczenie zwłok albo szczątków ludzkich;
– posiadać zabezpieczenie przed przesuwaniem się trumny lub pojemnika na zwłoki albo szczątki ludzkie podczas przewozu;
– posiadać podłogę w części przeznaczonej na umieszczenie trumny lub pojemnika na zwłoki albo szczątki ludzkie wykonywaną z materiałów łatwo zmywalnych i odpornych na działanie środków dezynfekujących;
– posiadać wydzielone miejsce na przechowywanie środków dezynfekcyjnych, sprzętu myjąco-czyszczącego oraz jednorazowych rękawic ochronnych.
Nie dopuszcza się montażu miejsc siedzących w części przeznaczonej na umieszczenie zwłok albo szczątków ludzkich. Po każdorazowym przewiezieniu zwłok albo szczątków ludzkich przeprowadza się dezynfekcję środka transportu w części przeznaczonej na ich umieszczenie. Do dezynfekcji stosuje się produkty o działaniu bakteriobójczym, wirusobójczym i grzybobójczym. Zabrania się zewnętrznego mycia środka transportu drogowego przeznaczonego do przewozu zwłok i szczątków ludzkich w miejscach przypadkowych i prowizorycznie zorganizowanych myjniach. Środek transportu drogowego powinien być zarejestrowany jako pojazd specjalny zgodnie z przepisami o ruchu drogowym.
Zwłoki osób zmarłych na choroby zakaźne określone w wykazie, o którym mowa w art. 9 ust. 3a ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych, niezwłocznie po stwierdzeniu zgonu zawija się w płótno nasycone płynem dezynfekcyjnym, składa w trumnie, a trumnę szczelnie się zamyka i obmywa z zewnątrz płynem dezynfekcyjnym. Następnie na trumnę zakłada się worek foliowy z nieprzepuszczalnego tworzywa sztucznego, odpornego na uszkodzenia mechaniczne. Zwłoki zawozi się bezpośrednio z miejsca zgonu na cmentarz i dokonuje pochowania w ciągu 24 godzin od chwili zgonu. Po dostarczeniu trumny na cmentarz worek zdejmuje się i spala.
stosuje się ponadto następujące środki ostrożności:
– w pomieszczeniu, w którym leżą zwłoki, nie mogą zbierać się ludzie,
– dotykanie zwłok jest niedozwolone poza czynnościami wymienionymi w ust. 1,
– na dnie trumny umieszcza się warstwę substancji płynochłonnej o grubości 5 cm,
– pomieszczenie, w którym osoba zmarła przebywała, oraz wszystkie przedmioty, z którymi była w styczności, jak też środek transportu, którym zwłoki były przewożone, poddaje się odkażaniu.
W przypadku zwłok osób zmarłych na chorobę wywołaną wirusem SARS-CoV-2 (COVID-19) należy:
– przeprowadzić dezynfekcję zwłok płynem odkażającym o spektrum działania wirusobójczym;
– odstąpić od standardowych procedur mycia zwłok, a w przypadku zaistnienia takiej konieczności należy zachować szczególne środki ostrożności;
– unikać ubierania zwłok do pochówku oraz okazywania zwłok;
– umieścić zwłoki w ochronnym, szczelnym worku, wraz z ubraniem lub okryciem szpitalnym, a w przypadku przekazania zwłok do spopielenia umieścić pierwszy worek ze zwłokami w drugim worku;
– zdezynfekować powierzchnię zewnętrzną kolejno każdego worka przez spryskanie płynem odkażającym o spektrum działania wirusobójczym;
– zwłoki zabezpieczone umieścić w:
a) kapsule transportowej, w przypadku przekazywania zwłok do krematorium, wykonanej z materiału umożliwiającego jej mycie i dezynfekcję, która po przekazaniu zwłok do spalarni podlega standardowej dekontaminacji środkami powierzchniowoczynnymi, albo
b) trumnie do pochówku, w przypadku bezpośredniego pochowania na cmentarzu;
– umieścić na dnie trumny do pochówku warstwę substancji płynochłonnej o grubości 5 cm;
– niezwłocznie po złożeniu zwłok w trumnie lub kapsule transportowej trumnę lub kapsułę transportową zamknąć szczelnie i spryskać płynem odkażającym o spektrum działania wirusobójczym;
– transport zwłok, jeżeli jest to możliwe, prowadzić jednym zespołem przewozowym.
Pomieszczenia, w których osoba zmarła przebywała, oraz wszystkie przedmioty, z którymi była w styczności, poddaje się odkażaniu.
W większości przypadków w trakcie odbioru zwłok, prac związanych z ekshumacją zwłok lub szczątków ludzki stosowane są środki ochrony indywidualnej o następującej klasie ochronności lub spełniające odpowiednią normę:
– okulary ochronne: EN 166:2001, EN ISO 4007:2018;
– osłona twarzy EN 166:2001, EN 167:2001, EN 168:2001, EN ISO 4007:2018;
– maska z filtrem EN 405:2001+A1:2009, EN-149 2001;
– odzież robocza EN ISO 6529:2013, EN ISO 6530:2005, EN ISO 13688:2013, EN 464:1994;
– odzież chroniąca przed zagrożeniami chemicznymi EN 13034:2005+A1:2009, EN 168:2001, EN ISO 13982-1:2004/A1:2010, EN ISO 6529:2001, EN ISO 6530:2005, EN 464:1994
– rękawice ochronne EN 374-1:2003, EN 374-3:2003/AC:2006, EN 420:2003+A1:2009; EN 388:2016;
– obuwie chroniące przed zagrożeniami chemicznymi EN ISO 20345:2011, EN 13832-1:2006;
Dobór środków ochrony indywidualnej należy poprzeć analizą, w której ustali się czas stosowania substancji i mieszanin chemicznych niebezpiecznych, stopień zagrożenia jakie generują, a także czy dostępne są środki ochrony awaryjnej, takie jak prysznic bezpieczeństwa czy przenośnie płuczki bezpieczeństwa do oczu z cieczą buforującą.
Pracodawca jest obowiązany udostępnić pracownikom, do stałego korzystania instrukcje, instrukcje bhp oraz procedury wynikające z rodzaju prac oraz narażenia jakie występuje w trakcie czynności zawodowych Grabarza. Poniżej zaprezentowano podstawową listę w/w dokumentów:
– instrukcja bhp związana z ręcznym przemieszczaniem przedmiotów nieporęcznych, niestabilnych, ze zmiennym środkiem ciężkości i innych, które z powodu ich masy, kształtu lub właściwości mogą spowodować zagrożenie wypadkowe
– instrukcja bhp obchodzenia się z czynnikiem chemicznym stwarzającym zagrożenie i odpadami zawierającymi taki czynnik oraz przechowywania i transportu w miejscu pracy;
– instrukcja bhp składowania i stosowania materiałów niebezpiecznych
– procedura dezynfekcji;
– procedura umożliwiających bezpieczne usuwanie i postępowanie ze skażonymi odpadami;
– procedura postępowania ze zwłokami i szczątkami ludzkimi, w tym zwłokami osób zmarłych na chorobę wywołaną wirusem SARS-CoV-2 (COVID-19);
– instrukcja bhp przy obsłudze elektronarzędzi tj. młot wyburzeniowy, szlifierka kątowa, piła spalinowa
– instrukcja bhp przy obsłudze narzędzi ręcznych
– instrukcja bhp przy pracy poniżej poziomu gruntu (praca w wykopach)
– instrukcja bhp przy obsłudze drabin
– instrukcja sposobu używania, kontroli i konserwacji środków ochrony indywidualnej
– instrukcja stosowanych w zakładzie pracy znaków i sygnałów bezpieczeństwa, obejmujące w szczególności znaczenie znaków i sygnałów oraz zasady zachowania się pracowników, których mogą one dotyczyć.
Szkolenie okresowe ma na celu aktualizację i ugruntowanie wiedzy i umiejętności w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zaznajomienie uczestników szkolenia z nowymi rozwiązaniami techniczno-organizacyjnymi w tym zakresie.
Przed dopuszczeniem pracownika do ręcznych prac transportowych pracodawca jest obowiązany:
– przeszkolić pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym w szczególności w zakresie prawidłowych sposobów wykonywania ręcznych prac transportowych, w trybie określonym w odrębnych przepisach;
– zapewnić pracownikom informacje dotyczące przemieszczanego przedmiotu, w szczególności: jego masy i położenia jego środka ciężkości, zwłaszcza w przypadku, gdy masa jest nierównomiernie rozłożona;
– informować pracowników o wszystkich aspektach bezpieczeństwa i higieny pracy oraz wymaganiach ergonomii, w tym o wynikach oceny ryzyka zawodowego oraz o środkach bezpieczeństwa zapobiegających urazom, a zwłaszcza urazom kręgosłupa.
W zakresie narażenia pracowników na szkodliwe czynniki biologiczne dla zdrowia w środowisku pracy, pracodawca w ramach systematycznych szkoleń przeprowadzanych w trybie określonym w przepisach w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy omawia zagadnienia dotyczące:
– potencjalnego zagrożenia dla zdrowia i życia pracowników spowodowanego działaniem szkodliwego czynnika biologicznego;
– środków, które należy podjąć w celu zapobiegania zagrożeniom spowodowanym działaniem szkodliwego czynnika biologicznego;
– wymagań higieniczno-sanitarnych;- wyposażenia i stosowania środków ochrony zbiorowej i indywidualnej;
– działań, które pracownicy podejmują w razie występowania awarii lub wypadków, lub dla ich zapobiegania.
Pracodawca zapewnia pracownikom narażonym na działanie hałasu lub drgań mechanicznych informacje i szkolenie w szczególności dotyczące:
– poziomu ryzyka zawodowego, rodzaju stwarzanych zagrożeń oraz ich potencjalnych skutków;
– środków niezbędnych do wyeliminowania lub ograniczenia ryzyka zawodowego oraz okoliczności, w jakich takie środki należy stosować;
– wartości NDN oraz wartości progów działania dla hałasu lub drgań mechanicznych;
– wyników badań i pomiarów hałasu lub drgań mechanicznych, oceny ich natężeń i rodzaju oddziaływań na organizm oraz ewentualnego wpływu na zdrowie;
– przyczyn powstawania chorób powodowanych oddziaływaniem hałasu lub drgań mechanicznych na organizm, ich objawów i sposobów wykrywania oraz możliwych środków profilaktyki medycznej;
– profilaktycznej opieki zdrowotnej, w tym badań lekarskich pracowników;
– bezpiecznych sposobów wykonywania pracy, ograniczających do minimum narażenie na hałas lub drgania mechaniczne;
– prawidłowego stosowania środków ochrony indywidualnej przed hałasem lub drganiami mechanicznymi.
Bibliografia: