Układ człowiek – maszyna – środowisko. O czym warto pamiętać dokonując oceny ergonomicznej?

Rozwój nauki i technologii wywołał u człowieka chęć dążenia do wyższego  komfortu pracy. Nie ma znaczenia, czy daną czynność wykonujemy zawodowo, czy też nie. Dążenie do coraz to lepszego komfortu spowodowało konieczność analizy relacji między człowiekiem, procesem pracy a środowiskiem. 

Stąd układ człowiek – maszyna – środowisko, należy rozumieć jako system. Jest on wieloznaczny, dotyczy zbioru zasad postępowania ewentualnie sposobów zorganizowania, uporządkowania lub podporządkowania elementów tworzących całość. Pod pojęciem człowiek możemy zaliczyć osobę lub też grupę osób. W drugim elemencie układu nie musimy ograniczać się do jednego narzędzia, bowiem środkami pracy mogą być także urządzenia lub całe ciągi produkcyjne. Natomiast określenie środowisko oznaczać będzie otoczenie zewnętrzne. www.encyklopediazarzadzania.pl

Celem układu ergonomicznego jest ochrona życia i zdrowia pracownika za pomocą przystosowanie stanowisk, procesów i środowiska pracy do możliwości psychofizycznych człowieka w celu ochrony jego życia i zdrowia oraz stworzenia możliwości rozwoju i osiągnięcia komfortu w środowisku. Należy przy tym pamiętać, że na układ człowiek – maszyna – środowisko oddziaływuje otoczenie, na które mają wpływ m.in.: temperatura, hałas, drgania, wilgotność, oświetlenie, ciśnienie, wibracje, promieniowanie.

Układ człowiek – maszyna

„Pomiędzy człowiekiem a maszyną występują następujące procesy:

• maszyna za pośrednictwem układu sygnalizacyjnego wysyła sygnał o określonym znaczeniu,
• człowiek obsługujący maszynę odbiera sygnał przy pomocy tzw. receptorów, czyli narządów zmysłów i przekazuje go do układu nerwowego, czyli innymi słowy odczytuje treść otrzymanej informacji,
• w centralnym układzie nerwowym człowieka – operatora maszyny następuje przetworzenie odebranej informacji, w wyniku którego rodzi się decyzja, 
• operator wykonuje podjętą decyzję, oddziałując przy pomocy efektorów na elementy sterownicze maszyny i powodując uruchomienie, regulację czy zatrzymanie maszyny.Kodeks pracy narzuca na pracodawcę obowiązek.”

Układ człowiek – praca

„Pojęcie „człowiek-praca” przyjęła ergonomia z psychologii pracy. Analizując ten układ należy określić wysiłek psychofizyczny pracownika, który współtowarzyszy mu podczas pracy, a także pojawia się przez czynniki towarzyszące pracy. Do takich czynników zaliczamy m.in. samą pracę, warunki pracy, czas pracy.  

Analiza tego układu nie obejdzie się bez przedstawienia wzajemnych powiązań elementów w nim występujących. wg Olszewskiego można wyróżnić następujące odmiany powiązania:

• ręczne, człowiek wykonuje swoja pracę przy użyciu prostych narzędzi, odpowiada za kontrole i jest jedynym źródłem energii
• mechaniczne (półautomatyczne), maszyna jest źródłem energii, natomiast cały  proces produkcyjny kontroluje człowiek automatyczne. Istnieją dwa rodzaje powiązań automatycznych:
• układy zdeterminowane, automat działa według sprecyzowanego programu, wszystkie jego funkcje są przewidziane
• układy niezdeterminowane, automat działa według sprecyzowanego programy, ale jest szansa wystąpienia przypadkowej, niedającej się przewidzieć sytuacji

Etapy analizy układu człowiek-praca:

• Etap pierwszy, pozyskiwanie informacji o maszynie przez człowieka,
• Drugi etap, transformacja, czyli przetwarzanie uzyskanych danych, prowadzi ona do podjęcia decyzji,
• Trzeci etap, wykonanie decyzji, poprzez powierzenie odpowiednich informacji efektorom.”

Obowiązki pracodawcy

Obowiązki pracodawcy zostały określone m.in. w Kodeksie pracy, który wskazuje, że maszyny i inne urządzenia techniczne powinny być tak konstruowane i budowane, aby zapewniały bezpieczne i higieniczne warunki pracy, w szczególności zabezpieczały pracownika przed urazami, działaniem niebezpiecznych substancji chemicznych, porażeniem prądem elektrycznym, nadmiernym hałasem, szkodliwymi wstrząsami, działaniem wibracji i promieniowania oraz szkodliwym i niebezpiecznym działaniem innych czynników środowiska pracy oraz uwzględniały zasady ergonomii.

Kolejnym odniesieniem dotyczącym wymagań ergonomii jest rozporządzenie Ministra Gospodarki w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn. Rozporządzenie wskazuje, że każda maszyna powinna być tak zaprojektowana i wykonana, aby w przewidzianych warunkach jej użytkowania ograniczyć do minimum dyskomfort, zmęczenie oraz obciążenie fizyczne i psychiczne odczuwane przez operatora. W tym celu należy zastosować zasady ergonomii, w tym:

• uwzględnić różnorodność warunków fizycznych operatorów, ich siły i wydolności;
• zapewnić wystarczającą przestrzeń dla ruchów części ciała operatora;
• unikać wymuszania tempa pracy przez maszynę;
• unikać obserwacji wymagającej długotrwałej koncentracji;
• dostosować wzajemne oddziaływania operatora i maszyny do dających się przewidzieć cech operatorów.

Należy również zwrócić uwagę na rozporządzenie MInistra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, które narzuca obowiązek zapewnienia pracownikom bezpieczeństwa i higieny pracy, w szczególności przez zapobieganie zagrożeniom związanym z wykonywana pracą, właściwą organizację pracy, stosowanie koniecznych środków profilaktycznych oraz informowanie i szkolenie pracowników. 

Podczas dokonywania oceny ergonomicznej możemy także skorzystać z przepisów umieszczonych w rozporządzeniu Ministra Gospodarki w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników. W powyższym rozporządzeniu znajdziemy M.IN. warunki, jakie powinno spełniać bezpieczne użytkowanie maszyn oraz minimalne wymagania dotyczące użytkowanych maszyn i ich zasad kontroli.

Dokonując oceny ergonomicznej maszyn możemy posiłkować się takimi dokumentami jak: wyniki pomiarów i badań środowiska pracy, listy kontrolne, przeprowadzone kontrole warunków pracy, analizy przyczyn wypadków przy pracy i chorób zawodowych, a także zdarzeń potencjalnie wypadkowych,

Bibliografia:

www.encyklopediazarzadzania.pl

https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19740240141/U/D19740141Lj.pdf

https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20081991228/O/D20081228.pdf

https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20021911596/O/D20021596.pdf

https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19971290844/O/D19970844.pdf