System kontroli energii niebezpiecznej, czyli wszystko o systemie LOCKOUT/TAGOUT
Służby utrzymania ruchu oraz zespoły serwisowe są szczególnie narażone na niebezpieczeństwa związane z samowolnym uwalnianiem energii, które niejednokrotnie są spowodowane błędem ludzkim. W ciągu roku dochodzi do wielu wypadków, gdzie pracownicy podczas konserwacji/naprawy ulegają ciężkiemu uszczerbku na zdrowiu, bądź co gorsza zostają pozbawieni życia. Dlatego coraz częstszym rozwiązaniem w Polsce jest stosowanie systemu Lockout/Tagout, zwany dalej LOTO, który pozwala na zwiększenie bezpieczeństwa pracy podczas prac pozaprodukcyjnych.
Czym jest system LO/TO?
System Lockout/Tagout zapewnia ochronę pracowników przed niespodziewanym i niepożądanym włączeniem zasilania lub uruchomieniem maszyny oraz uwolnieniem zmagazynowanej energii, czyli pozwala na wyeliminowanie czynnika ludzkiego jako przyczynę zdarzenia niebezpiecznego. System składa się z dwóch części: Lockout i Tagout. Pierwsza z nich jest odpowiedzialna za blokowanie dostępu do niebezpiecznej energii, dzięki czemu obsługiwana maszyna nie będzie mogła być uruchomiona dopóki urządzenie blokujące nie zostanie usunięte. Urządzenia Lockout blokują wyłączniki energii w pozycji bezpiecznej lub wyłączonej, tym samym uniemożliwiają np. przypadkowego włączenia maszyny. Natomiast Tagout to nic innego jak system oznakowań urządzeń blokujących. Są to charakterystyczne pod względem znacznika, koloru, sposobu mocowania znaki ostrzegawcze. System Tagout wykorzystywany jest również, gdy dane urządzenie podczas prac konserwatorskich/naprawczych nie może być całkowicie odcięte od dopływu energii. Wtedy program kontroli energii wymaga zastosowania systemu Tagout- odpowiedniego oznakowania, zgodnego z opracowanymi procedurami.
Cel systemu Logout/Tagout
Celem systemu jest ustalenie zasad i technik, których wdrożenie pozwoli na wyeliminowanie przypadkowego i niekontrolowanego załączenia maszyn lub uwolnienia niebezpiecznych energii podczas trwania/ wykonywania prac eksploatacyjnych, inwestycyjnych i remontowych oraz pracach serwisowo- konserwacyjnych tak, aby zapobiec wypadkom i zdarzeniom wynikającym z nieoczekiwanego uruchomienia lub ponownego zasilana energią maszyny, urządzeń lub instalacji. Zapewnienie bezpieczeństwa pracowników wykonujących prace oraz osób znajdujących się w pobliżu wykonywanych prac następuje przez stosowanie bezpiecznej organizacji prac, ustalenia prawidłowych wzajemnych stosunków pomiędzy personelem remontowym, personelem obsługującym, a personelem technologicznym eksploatującym maszyny i urządzenia oraz odpowiedniego stosowania blokad i oznaczeń. System LOTO to zbiór zasad i technik, które są stosowane w celu zapewnienia ochrony pracowników, mienia oraz środowiska naturalnego i przewidziana jest dla osób, które muszą chronić siebie i innych przed zagrożeniami występującymi podczas udziału w pracach remontowo- konserwacyjnych.
Czy warto wprowadzić system Lockout/Tagout w firmie?
Z wielu badań jednoznacznie wynika, że spośród wszystkich czynników to właśnie czynnik ludzki powoduje największy udział w wypadkach oraz zdarzeniach potencjalnie wypadkowych. System Lockout/Tagout jest jednym z rozwiązań, które pozwolą pracodawcy na zwiększenie bezpieczeństwa pracowników, co wiąże się z ograniczeniem możliwości generowania przez człowieka zdarzeń inicjujących koszta. Często również zdarza się, że wprowadzony system podnosi rangę firmy oraz wpływa na zmianę stawek ubezpieczenia. Chociażby z tego powodu jest warto wprowadzić system LOTO w swojej firmie.
Co na to prawo?
Pracodawca jest zobowiązany chronić życie i zdrowie pracowników poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu nauki i techniki. Dyrektywa Unii Europejskiej 89/655 CEE zobowiązuje do zabezpieczenia źródeł energii, gdzie nakazuje aby sprzęt roboczy był wyposażony w znaki ostrzegawcze i oznakowania. Również Rozporządzenie w sprawie minimalnych wymagań stwierdza, że wykonywane prace konserwacyjne powinny być przeprowadzone podczas postoju maszyny, a jeśli nie jest to możliwe należy stosować odpowiednie środki ochronne lub wykonywać tę pracę poza strefami niebezpiecznymi. Choć polskie prawo nie wskazuje konieczności stosowania systemu Lockout/Tagout, wymagania podane w powyższych aktach prawnych mają ścisły związek z tym właśnie systemem. Ponadto można posłużyć się również poniższymi aktami:
- Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 23 kwietnia 2013 r., w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach energetycznych;
- Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy- rozdział 3;
- Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 kwietnia 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad stwierdzenia posiadania kwalifikacji przez osoby zajmujące się eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci.
Często popełniane błędy
Nie należy systemu Lockout/Tagout wprowadzać na własną rękę. Często skutkuje to wieloma błędami, dlatego zachęcam aby system LOTO wprowadzać z konsultantem lub firmą posiadającą doświadczenie. Naczęściej popełniane błędy podczas wdrożenia systemu to przed wszystkim brak procedury w formie pisemnej, która jest swoistą ściągawką dla użytkownika. Celem procedury jest ustalenie zasad i technik, których wdrożenie pozwoli na wyeliminowanie przypadkowego i niekontrolowanego załączenia maszyn, w celu ochrony pracowników, mienia oraz środowiska naturalnego. Kolejnym błędem, o którym należy wspomnieć jest brak przeprowadzonych szkoleń pracowników. System LOTO budzi wśród pracowników niechęć, więc szkolenie wraz z praktycznymi ćwiczeniami są bardzo istotnym punktem całego wdrożenia. Pracownicy mający kontakt z niebezpieczną energią, powinni zostać przeszkoleni w zakresie zastosowania procedur kontroli energii. Szkolenie powinno również obejmować zakres zakładania blokad i znaczenia maszyny podczas stosowania procedury LOTO. Często również powtarzanym błędem jest brak wystarczającej ilości certyfikowanych blokad niebezpiecznej energii. Celem systemu jest zwiększenie bezpieczeństwa pracowników podczas prac pozaprodukcyjnych, nie wystarczy więc umieści jednej czy dwóch blokad na urządzeniu/ instalacji.
Jak często robić aktualizację
Sprzęt i procedury operacyjne zmieniają się w miarę upływu czasu, a program Lockout/Tagout musi odzwierciedlać te zmiany. Czasami zmiany mogą być tak niewielkie, że tylko ludzie pracujący bezpośrednio ze sprzętem są tego świadomi. Dlatego należy aktualizować procedurę przynajmniej raz w roku. Zaletą regularnych przeglądów jest możliwość wdrażania nowszych i lepszych pomysłów lub dokładniejszych opisów. Przegląd powinien przeprowadzić Kierownik Wydziału lub osoba przez niego upoważniona, a następnie należy udokumentować przegląd w karcie systemu LOTO.