Środki do dezynfekcji w czasie epidemii SARS-CoV-2, 
a obowiązki pracodawcy

Od I kwartału 2020 w kraju, jak i na świecie walczymy z epidemią związaną z zakażeniami wirusem SARS-CoV-2. Rada Ministrów na podstawie danych przekazanych przez ministra właściwego do spraw zdrowia oraz informacji od pozostałych ministrów określiła w drodze rozporządzenia m.in. rodzaj stosowanych rozwiązań mających na celu przeciwdziałanie epidemii. W aktualnie obowiązującym rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii w §7 wskazano, że do odwołania zakłady pracy są obowiązane zapewnić osobom zatrudnionym niezależnie od podstawy zatrudnienia rękawiczki jednorazowe lub środki do dezynfekcji rąk. W niniejszym opracowaniu przedstawione zostaną podstawowe wymagania dla środków do dezynfekcji oraz obowiązki jakie spoczywają na pracodawcy stosującym i udostępniającym pracownikom takie produkty. 

1. Środki do dezynfekcji na bazie alkoholu etylowego 70%

Ze względu na możliwość przetrwania wirusa w środowisku przez kilka dni, pomieszczenia i obszary potencjalnie skażone SARS-CoV-2 przed ponownym użyciem należy odpowiednio dezynfekować stosując produkty zawierające środki przeciwdrobnoustrojowe, o których wiadomo, że są skuteczne przeciwko koronawirusom. Chociaż nie ma konkretnych dowodów na ich skuteczność przeciwko SARS-CoV-2, czyszczenie wodą i detergentami domowymi oraz stosowanie typowych środków dezynfekujących powinno wystarczyć do ogólnego czyszczenia zapobiegawczego. Przeprowadzone badania, w których porównywano różne środki bakteriobójcze wykazały, że te z 70% stężeniem etanolu miały najsilniejsze działanie na dwa różne koronawirusy (wirus mysiego zapalenia wątroby i wirus zakaźnego zapalenia żołądka i jelit) po minucie kontaktu z twardymi powierzchniami. Badania przeprowadzone z użyciem SARS-CoV wykazały, że podchloryn sodu jest skuteczny w stężeniu 0,05 i 0,1% po pięciu minutach zmieszania go z roztworem zawierającym SARS-CoV. Podobne wyniki uzyskano przy użyciu detergentów domowych zawierających lauryloeterosiarczan sodu, alkilopoliglikozydy i dietanoloamid kwasu kokosowego. Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC) rekomenduje użycie do dezynfekcji produktów zawierających w swoim składzie 70% etanolu lub 0,1% podchlorynu sodu. Zgodnie z definicją zawartą w art. 3 ust. 1 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 528/2012 produkt biobójczy oznacza  każdą substancję lub mieszaninę w postaci, w jakiej jest dostarczana użytkownikowi, składającą się z jednej lub kilku substancji czynnych lub zawierającą lub wytwarzającą jedną lub więcej substancji czynnych, której przeznaczeniem jest niszczenie, odstraszanie, unieszkodliwianie organizmów szkodliwych, zapobieganie ich działaniu lub zwalczanie ich w jakikolwiek sposób inny niż działanie czysto fizyczne lub mechaniczne, każdą substancję lub mieszaninę, wytwarzaną z substancji lub mieszanin, które same nie są objęte zakresem pierwszego, przeznaczoną do niszczenia, odstraszania, unieszkodliwiania organizmów szkodliwych, zapobiegania ich działaniu lub zwalczaniu ich w jakikolwiek sposób inny niż działanie czysto fizyczne lub mechaniczne; za produkt biobójczy uznaje się poddany działaniu produktów biobójczych wyrób o podstawowej funkcji biobójczej. Natomiast „substancja czynna” oznacza substancję działającą na organizmy szkodliwe lub przeciwko nim lub mikroorganizm działający na organizmy szkodliwe lub przeciwko nim. Grupy produktowe produktów biobójczych oraz ich opis zostały określone w załączniku V do Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 528/2012. Wyróżnia się 4 kategorie (kat. 1 – środki dezynfekujące, kat. 2 – produkty konserwujące, kat. 3 – zwalczanie szkodników, kat. 4 – inne produkty biobójcze) oraz 22 grupy. Zarówno etanol oraz podchloryn sodu zostały zatwierdzone jako substancje czynne do stosowania w produktach biobójczych i znajdują się w wykazie publikowanym przez Europejską Agencję Chemikaliów (ECHA). 

2. Pozwolenie na obrót produktem biobójczym

Jak wynika z wcześniej przedstawionych informacji, zdecydowana większość środków do dezynfekcji udostępniana aktualnie na rynku będzie spełniała definicję produktu biobójczego.  Zgodnie z art. 5 ustawy o produktach biobójczych udostępniane na rynku i stosowane na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej są produkty biobójcze, na które zostało wydane pozwolenie albo zezwolenie na handel równoległy albo pozwolenie na obrót. To, które z powyższych pozwoleń może zostać wydane zależy zasadniczo od statusu substancji czynnej takiego produktu. Zgodnie z art. 7 ust. 1 ustawy o produktach biobójczych, produkty biobójcze udostępniane na rynku i stosowane na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej podlegają wpisowi do Wykazu Produktów Biobójczych. Wykaz Produktów Biobójczych prowadzi Prezes Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, który dokonuje wpisów i zmian wpisów w wykazie na podstawie ostatecznych decyzji administracyjnych. Na chwilę obecną wykaz Produktów Biobójczych, który jest prowadzony w Urzędzie obejmuje produkty, które otrzymały pozwolenie na obrót zgodnie z art. 16 ustawy o produktach biobójczych oraz produkty, na które wydano pozwolenie na udostępnianie na rynku i stosowanie zgodnie z procedurami ujętymi w rozporządzeniu nr 528/2012, tzw. procedurami europejskimi. W związku z rozprzestrzenianiem się COVID-19 wywołanej wirusem SARS-CoV-2 w marcu br. zaistniała potrzeba wydania pozwoleń na udostępnianie na rynku lub stosowanie produktów biobójczych w trybie uproszczonym określonym w art. 55 ust.1 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 528/2012, tj. na okres nieprzekraczający 180 dni. Ponieważ udostępnianie przez przedsiębiorstwa pracownikom lub klientom, a także interesantom środków do dezynfekcji spełnia definicję udostępniania na rynku, zatem
należy zwracać szczególną uwagę, czy stosowane produkty biobójcze posiadają aktualne pozwolenie na obrót, w tym czy nie minął okres 180 dni o którym mowa wyżej. 

3. Obowiązki pracodawcy stosującego lub udostępniającego produkty biobójcze

Etanol, podchloryn sodu oraz większość innych substancji czynnych zatwierdzonych do stosowania w produktach biobójczych znajduje się w wykazie zharmonizowanejklasyfikacji oraz oznakowania substancji stwarzających zagrożenie stanowiącym załącznik do Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008. Powyższe będzie wpływać na klasyfikację produktów biobójczych, jako substancji i mieszanin chemicznych stwarzających zagrożenie. W tym miejscu jednym z podstawowych obowiązków pracodawcy będzie właściwe oznakowanie takich produktów w sposób zgodny z art. 21 ustawy z dnia 25 lutego 2011 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach (Dz. U. z 2019 r. poz. 1225
z późn. zm.). Zatem z praktycznego punktu widzenia, najlepiej byłoby, gdyby takie produkty były udostępniane do stosowania w oryginalnych opakowaniach dostarczonych przez dostawcę posiadających właściwą etykietę. Kiedy to jednak nie jest możliwe i istnieje konieczność przelewania takich środków do pojemników zastępczych, należy pamiętać o ich należytym oznakowaniu, w tym opatrzeniem znakami ostrzegawczymi. Sposób oznakowania pojemników i zbiorników służących do przechowywania substancji lub mieszanin stwarzających zagrożenie określa rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 25 sierpnia 2015 r. w sprawie sposobu oznakowania miejsc, rurociągów oraz pojemników i zbiorników służących do przechowywania lub zawierających substancje stwarzające zagrożenie lub mieszaniny stwarzające zagrożenie (Dz.U. z 2015 r. poz. 1368). Prawidłowo sporządzona etykieta powinna zawierać m.in.: identyfikator produktu zgodny z informacją zawartą w karcie
charakterystyki, odpowiednie hasło ostrzegawcze, piktogramy określające rodzaj zagrożenia, oraz zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia i środki ostrożności. Zgodnie z art. 221 Kodeksu pracy niedopuszczalne jest stosowanie substancji niebezpiecznej, mieszaniny niebezpiecznej, substancji stwarzającej zagrożenie lub mieszaniny stwarzającej zagrożenie bez posiadania aktualnego spisu tych substancji i mieszanin oraz kart charakterystyki, a także opakowań zabezpieczających przed ich szkodliwym działaniem, pożarem lub wybuchem. Zatem, jak wynika z powyższego obowiązkiem stosującego jest posiadanie kart charakterystyki stosowanych substancji i mieszanin chemicznych niebezpiecznych, w tym produktów biobójczych tak zaklasyfikowanych, a także sporządzenie spisu takich produktów – ewentualnie zaktualizowanie już istniejącego.