Laboratoria wykonujące badania cytostatyków

Zgodnie z zapowiedzią, którą zamieściłem w ostatnim moim artykule, tym razem postaram się omówić problematykę związaną z przeprowadzaniem badań i pomiarów cytostatyków w środowisku pracy. 

Od co najmniej czterech lat, tj. od dnia wejścia w życie rozporządzenia w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy1 istnieje możliwość monitorowania narażenia zawodowego na cytostatyki. W tym miejscu należy przypomnieć, że wcześniej takiej możliwości nie było, ponieważ ani w polskim prawodawstwie, ani w dyrektywach unijnych nie ustalono obowiązujących prawnie wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego na te substancje. Aktualnie dla niektórych substancji czynnych wchodzących w skład leków cytostatycznych istnieją ustalone wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń (rys. 1). 

Rys. 1 Najwyższe dopuszczalne stężenia dla najbardziej rozpowszechnionych cytostatyków.
Opracowanie własne na podstawie Załącznika 1 do rozporządzenia Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 12 czerwca 2018 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy
(Dz. U. z 2018 r. poz. 1286 z późn. zm.).

 Do jednych z podstawowych obowiązków pracodawcy należy stosowanie środków zapobiegającym chorobom zawodowym i innym chorobom związanym z wykonywaną pracą. Jednym ze sposobów realizacji tego obowiązku jest przeprowadzanie na swój koszt, badań i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia2. Tryb, metody, rodzaj i częstotliwość wykonywania badań i pomiarów, a także wymagania, jakie powinny spełniać laboratoria wykonujące badania i pomiary określa rozporządzenie w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych w środowisku pracy3. Częstotliwość pomiarów stężenia substancji chemicznych w powietrzu środowiska pracy zależy od wielkości tego pomiaru w stosunku do ustalonej wartości normatywnej i od tego, czy substancja wykazuje działanie rakotwórcze lub mutagenne4. W przypadku występowania szkodliwego dla zdrowia czynnika chemicznego lub pyłu, z wyjątkiem czynnika o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, badania i pomiary wykonuje się: co najmniej raz na 2 lata – jeżeli podczas ostatniego pomiaru stwierdzono stężenie czynnika szkodliwego dla zdrowia powyżej 0,1 do 0,5 wartości NDS; co najmniej raz w roku – jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono stężenie czynnika szkodliwego dla zdrowia powyżej 0,5 wartości NDS. W przypadku występowania czynnika o działaniu rakotwórczym lub mutagennym badania i pomiary wykonuje się: co najmniej raz na 6 miesięcy – jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono stężenie czynnika o działaniu rakotwórczym lub mutagennym powyżej 0,1 do 0,5 wartości NDS; co najmniej raz na 3 miesiące – jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono stężenie
czynnika o działaniu rakotwórczym lub mutagennym powyżej 0,5 wartości NDS. Właściwie prowadzony monitoring stężeń poszczególnych cytostatyków w środowisku pracy wymaga zastosowania selektywnych metod oznaczania tych substancji na stanowiskach pracy, uwzględniających narażenie pracowników zarówno na pyły powstające podczas manipulacji lekami w postaci tabletek, jak i aerozole leków w postaci ciekłej. 

Badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy wykonują laboratoria, które uzyskały akredytację w tym zakresie na podstawie przepisów ustawy o systemie oceny zgodności5. W przypadku braku laboratoriów akredytowanych do badania lub pomiarów określonego czynnika, badania i pomiary wykonują:

– laboratoria szkół wyższych, instytutów naukowych Polskiej Akademii Nauk lub instytutów badawczych, które prowadzą badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy i mają wdrożony system zapewnienia jakości;

– laboratoria Państwowej Inspekcji Sanitarnej, Wojskowej Inspekcji Sanitarnej – jeżeli mają wdrożony system zapewnienia jakości; 

– laboratoria prowadzone przez jednostki organizacyjne lub osoby fizyczne, które uzyskały certyfikat kompetencji w zakresie wykonywania badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy na podstawie przepisów ustawy o systemie oceny zgodności, dysponujące aparaturą do badań i pomiarów tych czynników, która podlega udokumentowanemu nadzorowi metrologicznemu obejmującemu okresowe wzorcowania lub sprawdzania i konserwację.

Jak wspominałem w ostatnim moim artykule, aktualnie istnieje dość duży problem z dostępnością laboratoriów, które mogą przeprowadzić akredytowane  badania i pomiary cytostatyków w środowisku pracy. Z informacji, które uzyskałem w ostatnim czasie wynika, że Zakład Monitoringu Biologicznego i Środowiska Instytutu Medycyny Pracy im. prof. Jerzego Nofera w Łodzi jest jedynym laboratorium w Polsce posiadającym akredytację Polskiego Centrum Akredytacji na wykonywanie badań i pomiarów substancji czynnych leków cytostatycznych w środowisku pracy6. Pomiary cisplatyny, N-hydroksymocznika i chlorowodorku doksorubicyny wykonuje Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy. Możliwość pobierania próbek powietrza w środowisku pracy, w kierunku oznaczania ww. substancji i przekazywania ich do laboratorium posiadającego akredytacje PCA na wykonywanie przedmiotowych badań posiada również Pracownia Badań i Pomiarów na Stanowiskach Pracy Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Katowicach oraz Laboratorium Badania Środowiska Pracy i Powietrza Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Poznaniu. 

Podsumowując badania i pomiary są jednym z wielu działań, jakie ma obowiązek podjąć pracodawca w związku ze swoją działalnością profilaktyczną w obszarze bezpieczeństwa i higieny pracy. Na podstawie uzyskanych wyników można określić poziom narażenia pracowników, ocenić ryzyko zawodowe na stanowiskach pracy i podjąć stosowne działania mające na celu zmniejszenie poziomu narażenia pracownika.