Część I. Co nam dała pandemia? Wpływ stanu epidemii na przedsiębiorstwa.

Pandemia wywołana wirusem SARS-CoV-2 wprowadza wile zmian w zarządzaniu bezpieczeństwem i higieną pracy w naszych przedsiębiorstwach. Począwszy od zmian narzuconych na system prawny, po sposób organizacji warunków pracy. Już dziś wiemy, że pomimo stopniowego wznawiania działalności zawodowej, niektóre środki bezpieczeństwa podjęte w zakładach pracy w celu ograniczenia rozprzestrzeniania się wirusa, zostaną nadal utrzymane. W jaki sposób pandemia zmieniła działanie naszych przedsiębiorstw? Czy powinniśmy doszukiwać się tylko negatywnych skutków stanu epidemii? Na te i wiele innych pytań odpowiemy w dwóch częściach poniższego artykułu.

Zmiany formalne

Pierwszym elementem, na który należy zwrócić uwagę są zmiany prawne wprowadzane przez państwo. Stan epidemii zmusza do umieszczenia zmian/poprawek w stosunku do już istniejących lub nowo publikowanych przepisów. Niestety, lecz zmiany te, nie mają często pokrycia ze stanowiskiem zajmowanym przez instytucje państwowe, które głoszą niekiedy nawet odmienne zdanie. W odniesieniu do aspektów bezpieczeństwa i higieny pracy, zmiany zostały wprowadzone w zakresie:

1. Szkoleń wstępnych

Gdzie umożliwiono przeprowadzenie szkolenia za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej, z wyjątkiem instruktażu stanowiskowego. W przypadku szkoleń okresowych, które przypadają w czasie okresu stanu epidemicznego lub stanu epidemii, albo w okresie 30 dni od odwołania zagrożenia epidemicznego czy stanu epidemii, zachowują ważność nie dłużej niż do upływu 60 dni od dnia odwołania stanu epidemii albo zagrożenia epidemicznego. 

2. Badań profilaktycznych

Orzeczenia lekarskie, których ważność upłynęła po dniu 7 marca 2020 r., zachowują ważność, nie dłużej jednak niż do upływu 60 dni od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii. Natomiast badania wstępne i kontrolne w przypadku braku dostępności do lekarza medycyny pracy, badania te może przeprowadzić i wydać odpowiednie orzeczenie lekarskie inny lekarz.

3. Szkoleń specjalistycznych dla pracowników

Instytucje państwowe jasno wskazywały w swoich wytycznych, aby w sytuacji, gdy zachodzi ku temu możliwość, szkolenia specjalistyczne dla pracowników przełożyć na inny termin.

4. Funkcjonowanie jednostek nadzoru na warunkami pracy

Ograniczony dostęp do jednostek nadzoru oraz utrudniony kontakt w sprawach indywidualnych.

5. Czasu pracy i formy wykonywanej pracy przez pracownika

Wielu pracodawców zostało zmuszonych do oddelegowania swoich pracowników do pracy w formie telepracy, zwanej potocznie pracy zdalnej. Z uwagi, iż proponowana forma nie była do tej pory zbyt często wykorzystywana przez pracodawców, budziła ona wiele niedogodności.

Zmiany w przepisach prawnych nie nastąpiły nagle, ani nie były kompleksowe. Wywołało to wiele problemów z ich interpretacją, a także ich zakres obowiązywać będzie w ograniczonym czasie. Stan pandemii wymusił również konieczność wprowadzenia zmian w obwiązującej dokumentacji w zakładzie pracy np. dotyczącej telepracy (pracy zdalnej), ustalenie wewnętrznych procedur w zakresie przeciwdziałania COVID-19 oraz aktualizacji istniejących dokumentów m.in. oceny ryzyka zawodowego, z którą wiele osób ma problem i do niej właśnie przejdziemy.

Kłopotliwa ocena ryzyka zawodowego

Zgodnie z polskim prawem, obowiązkiem każdego pracodawcy jest zapewnienie osobom pracującym bezpieczeństwa i ochrony zdrowia. Wśród działań zmierzających do zapewnienia tych warunków, podstawowym działaniem przez pracodawcę jest dokonanie oceny ryzyka zawodowego. Zaznaczyć należy, że fundamentalnym celem oceny ryzyka zawodowego jest zidentyfikowanie zagrożeń oraz zapewnienie pracownikom skutecznej ochrony przed tymi zagrożeniami występującymi w środowisku pracy. Niestety, lecz już na samym początku ocena ryzyka zawodowego budzi ogromne wątpliwości. Wile osób zastanawia się, czy aby na pewno musi przeprowadzić aktualizację tego dokumentu w swoim zakładzie pracy, a jeżeli zachodzą ku temu przesłanki do jakiej grupy zagrożeń czynnika biologicznego zaliczyć wirus SARS-CoV-2.

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 roku w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki, klasyfikuje szkodliwe czynniki biologiczne na cztery grupy. Podstawą klasyfikacji czynnika biologicznego jest ich wpływ na zdrowie pracownika, a kryteriami klasyfikacji czynników do poszczególnych grup są: zdolność wywołania choroby u człowieka i ciężkość jej przebiegu, możliwość rozprzestrzeniania się choroby w populacji oraz możliwość zastosowania skutecznej profilaktyki i leczenia. Powyższe rozporządzenie klasyfikuje czynnik biologiczny na nastepujące grupy:

Grupa I

Czynniki zaliczane do tej grupy nie stanowią zagrożenia dla pracowników, dlatego nie zostały umieszczone w wykazie szkodliwych czynników biologicznych. W przypadku wystąpienia w pracy czynnika należącego do pierwszej grupy zagrożenia, wystarczającym jest przestrzeganie ogólnych zasad higieny określonych w obowiązujących przepisach, które eliminują narażenie lub ograniczają stopień tego narażenia. 

Grupa II 

Czynniki należące do grupy drugiej, mogą wywołać choroby u ludzi, a także mogą być niebezpieczne dla pracowników, lecz rozprzestrzenianie ich w populacji ludzkiej jest mało prawdopodobne. Do grupy drugiej zaliczyć możemy m.in. aspergillusa fumigatus, inaczej zwanego kropidlaka popielatego, który wywołuje grzybice narządowe, alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych, astmę lub alergiczny nieżyt nosa. Do grupy drugiej możemy zaliczyć również grzyby microsporum spp, powodujące grzybice skóry, włosów, paznokci oraz wirusy np. polio, który wywołuje znaną chorobę Heinego-Medina, wirus różyczki powodujący zapalenie stawów, wykwity skórne oraz różyczkę, czy wirus zapalenia wątroby typu A, zwaną również chorobą „brudnych rąk” występujących szczególnie w zakładach zajmujących się gospodarką komunalną. 

Grupa III

Czynniki należące do grupy trzeciej mogą wywołać ciężkie choroby u ludzi, są niebezpieczne dla pracowników, a rozprzestrzenianie ich w populacji ludzkiej jest bardzo prawdopodobne. Do grupy trzeciej możemy zaliczyć m.in.: mycobacterium tuberculosis, zwany prątkiem gruźlicy wywołujący ciężką chorobę gruźlicę oraz yersinia pestis- pałeczki dżumy, powodujący śmiertelną chorobę dżumy. W grupie trzeciej wydzielona została  również podgrupa trzecia, z której wyłączone zostały te czynniki, które mają ograniczone ryzyko zakażenia pracowników, ponieważ nie są zazwyczaj przenoszone drogą powietrzną. 

Grupa IV

W grupie czwartej znajdują się te czynniki, które u ludzi powodują ciężkie choroby, są niebezpieczne dla pracowników, a ich rozprzestrzenianie w populacji ludzkiej jest bardzo prawdopodobne. Do grupy czwartej możemy zaliczyć np,: wirus Ebola, wirus Lassa oraz wirus ospy prawdziwej. Niestety, zazwyczaj nie istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki lub leczenia. 

Zgodnie z powyższym, obecny koronawirus SARS-CoV-2, który dziś z nami bytuje i nie wiadomo jak długo pozostanie, należy zaliczać do grupy trzeciej z powodu wywołaniu u niektórych osób ciężkiej choroby oraz szybkiego rozprzestrzeniania się wirusa w populacji ludzkiej. Pracodawca w związku z zagrożeniem jest zobowiązany do podjęcia działań zmierzających do ograniczenia ryzyka związanego z narażeniem na ten czynnik biologiczny. Ze względu na poważne niebezpieczeństwo, jest zobowiązany zastosować wszelkie dostępne środki dla jego ograniczenia, a wykorzystane środki powinny gwarantować, że wykonywanie pracy nie zwiększy prawdopodobieństwa zarażenia pracowników na chorobę COVID-19. 

Aktualizując ocenę ryzyka zawodowego, nie powinniśmy się skupiać wyłącznie na zagrożeniach wywołanych czynnikiem biologicznym. Zwrócić należy uwagę również na nietypowe sytuacje, które mogą być przyczyną problemów oraz na to, w jaki sposób przyjęte środki zapobiegawcze pomogą naszemu zakładowi pracy uzyskać pełnię zdolności produkcyjnych i operacyjnych. Ocena ryzyka, powinna być aktualizowana w szczególności w odniesieniu do zmian mających znaczenie dla zdrowia pracowników w miejscu pracy. Dlatego powinno wziąć się pod uwagę możliwość powstania nowych zagrożeń, które będą uwarunkowane zmianami wprowadzonymi w czasie epidemii np. koniecznością obsługi nowych maszyn oraz dokonywanie dodatkowych czynności.

Stan epidemii wywołany koronawirusem u większości grup zawodowych budzi uzasadniony lęk, stres, a także frustrację. Wiąże się z tym duża dawka negatywnych emocji, co przełożyć się może na zwiększenie poziomu stresu całego zespołu pracowników. Dlatego ważnym jest, aby zagrożenia psychospołeczne uwzględnić w aktualizowanej ocenie ryzyka zawodowego, bowiem zagrożenie to może powodować poważne konsekwencje.  

Część druga artykułu niebawem zostanie udostępniona..