BHP przy obsłudze maszyn- ogólne wprowadzenie
Artykułu jest poświęcony ogólnemu wprowadzeniu do tematyki wymagań dla maszyn. Głównym celem jest przedstawienie maszyn, które nie spełniają minimalnych lub zasadniczych wymagań ze względu na sposób użytkowania ich przez operatorów. W kolejnych artykułach będą omawiane różnego rodzaju maszyny.
1. DEFINICJE
Ilekroć jest mowa o:
1) „maszynie” – należy przez to rozumieć wszelkie maszyny i inne urządzenia techniczne, narzędzia oraz instalacje użytkowane podczas pracy, a także sprzęt do tymczasowej pracy na wysokości, w szczególności drabiny i rusztowania;
2) „użytkowaniu maszyny” – należy przez to rozumieć wykonywanie wszelkich czynności związanych z maszyną, w szczególności jej uruchamianie lub zatrzymywanie, posługiwanie się nią, transportowanie, naprawianie, modernizowanie, modyfikowanie, konserwowanie i obsługiwanie, w tym także czyszczenie;
3) „strefie niebezpiecznej” – należy przez to rozumieć strefę w obrębie oraz wokół maszyny, w której występuje ryzyko dla zdrowia lub bezpieczeństwa pracownika;
4) „pracowniku narażonym” – należy przez to rozumieć pracownika znajdującego się w strefie niebezpiecznej;
5) „operatorze” – należy przez to rozumieć pracownika, któremu powierzono zadanie użytkowania maszyny;
6) „środkach ochrony zbiorowej” – rozumie się przez to środki przeznaczone do jednoczesnej ochrony grupy ludzi, w tym i pojedynczych osób, przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami występującymi pojedynczo lub łącznie w środowisku pracy, będące rozwiązaniami technicznymi stosowanymi w pomieszczeniach pracy, maszynach i innych urządzeniach
7) „urządzeniach ochronnych” – rozumie się przez to osłony lub takie urządzenia, które spełniają jedną lub więcej z niżej wymienionych funkcji:
– zapobiegają dostępowi do stref niebezpiecznych,
– powstrzymują ruchy elementów niebezpiecznych, zanim pracownik znajdzie się w strefie niebezpiecznej,
– nie pozwalają na włączenie ruchu elementów niebezpiecznych, jeśli pracownik znajduje się w strefie niebezpiecznej,
– zapobiegają naruszeniu normalnych warunków pracy maszyn i innych urządzeń technicznych,
– nie pozwalają na uaktywnienie innych czynników niebezpiecznych lub szkodliwych;
8) „ryzyku” – oznacza to kombinację prawdopodobieństwa i ciężkości urazów lub uszczerbku na zdrowiu, które mogą zaistnieć w sytuacjach niebezpiecznych
9) „osłonie” – rozumie się przez to część maszyny, w postaci bariery materialnej, przeznaczoną specjalnie do zapewnienia ochrony
10) „element bezpieczeństwa” – rozumie się przez to element, który służy do spełnienia funkcji bezpieczeństwa, jest wprowadzany do obrotu oddzielnie, a jego uszkodzenie lub nieprawidłowe działanie zagraża bezpieczeństwu osób, oraz nie jest niezbędny do działania maszyny lub można go zastąpić zwykłymi elementami tak, aby maszyna mogła działać
2. MASZYNY – MINIMALNE WYMAGANIA
Maszyny nabyte przed dniem 1 stycznia 2003 r. powinny być, w terminie do dnia 1 stycznia 2006 r., dostosowane do minimalnych wymagań dotyczących maszyn, określonych w rozdziale 3. rozporządzenia Ministra Gospodarki w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy (Dz.U. Nr 191, poz. 1596 z późn. zm.)
3. MASZYNY – ZASADNICZE WYMAGANIA
Nowe maszyny wprowadzane do obrotu lub oddawane do użytku na terenie RP powinny spełniać wymagania wynikające z rozporządzenia Ministra Gospodarki z 21 października 2008 roku w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn (Dz. U. z 2008 nr 199, poz. 1228 z późn. zm.) transponującego do prawa krajowego wymagania dyrektywy maszynowej 2006/42/WE
4. OSŁONY
Osłony i urządzenia ochronne:
1) powinny mieć mocną (trwałą) konstrukcję;
2) nie mogą stwarzać zagrożenia;
3) nie mogą być łatwo usuwane lub wyłączane ze stosowania;
4) powinny być usytuowane w odpowiedniej odległości od strefy zagrożenia;
5) nie powinny ograniczać pola widzenia cyklu pracy urządzenia;
6) powinny umożliwiać wykonywanie czynności mających na celu zamocowanie lub wymianę części oraz umożliwiać wykonywanie czynności konserwacyjnych, pozostawiając jedynie ograniczony dostęp do obszaru, gdzie praca ma być wykonywana, w miarę możliwości bez zdejmowania osłon i urządzeń zabezpieczających;
7) powinny ograniczać dostęp tylko do niebezpiecznej strefy pracy maszyny.
Osłony zaprojektowane w celu ochrony osób przed zagrożeniami stwarzanymi przez ruchome elementy przenoszenia napędu powinny być osłonami stałymi, albo ruchomymi osłonami blokującymi.
Elementy ruchome i inne części maszyn, które w razie zetknięcia się z nimi stwarzają zagrożenie, powinny być do wysokości co najmniej 2,5 m od poziomu podłogi (podestu) stanowiska pracy osłonięte lub zaopatrzone w inne skuteczne urządzenia ochronne, z wyjątkiem przypadków, gdy spełnienie tych wymagań nie jest możliwe ze względu na funkcję maszyny.
Pasy, łańcuchy, taśmy, koła zębate i inne elementy układów napędowych oraz części maszyn zagrażające spadnięciem, znajdujące się nad stanowiskami pracy lub przejściami na wysokości ponad 2,5 m od poziomu podłogi, powinny być osłonięte co najmniej od dołu trwałymi osłonami.
Osłony stosowane na maszynach powinny uniemożliwiać bezpośredni dostęp do strefy niebezpiecznej. Osłony niepełne (wykonane z siatki, blachy perforowanej, prętów itp.) powinny znajdować się w takiej odległości od elementów niebezpiecznych, aby przy danej wielkości i kształcie otworów nie było możliwe bezpośrednie dotknięcie tych elementów.
Powyższa fotografia przedstawia prawdopodobnie przecinarkę ściernicową lub szlifierkę stołową własnej konstrukcji, w której brak jest zastosowania osłon stałych. Nie można zastosować tutaj argumentu, że zastosowanie osłony jest niemożliwe ze względu na funkcję maszyny.
Powyższa fotografia przedstawia przecinarkę taśmową pionową, w której ruchome elementy przenoszenia napędu nie posiadają osłon stałych. Dodatkowo na stanowisku pracy znajdują się przewody zasilające elektronarzędzie będące w bliskiej styczności w strefie niebezpiecznej maszyny. Obsługa takiej maszyny stanowi rzeczywiste narażenie na utratę zdrowia operatora.
5. ZNAKI BEZPIECZEŃSTWA I OZNAKOWANIE ELEMENTÓW STEROWNICZYCH
Maszyny wyposaża się w znaki ostrzegawcze i oznakowania konieczne do zapewnienia bezpieczeństwa pracowników.
Elementy sterownicze, które mają wpływ na bezpieczeństwo pracowników, powinny być widoczne i możliwe do zidentyfikowania oraz odpowiednio oznakowane.
Maszyny powinny być wyposażone w łatwo odróżniające się i odpowiednio oznakowane urządzenia do odłączania od wszystkich źródeł energii. Włączenie zasilania energią nie może powodować zagrożenia dla obsługi.
Na powyższej fotografii z lewej strony, brak jest znaku ostrzegawczego informującego operatora o niebezpieczeństwie. Dodatkowo operator dokonał ingerencji w maszynę poprzez zabudowanie wyłącznika głównego i ograniczenie dostępu do niego. Natomiast na fotografii z prawej strony mamy także kolejną szlifierkę stacjonarną, natomiast przez brak ładu i porządku na stanowisku pracy operatora, znaki bezpieczeństwa zostały zakryte warstwo osadu i brak jest możliwości ich odczytania. Niedopuszczalne są działania przedstawione.
Powyższa fotografia także przedstawia brak oznakowania elementów sterowniczych.
6. INSTRUKCJA OBSŁUGI I INSTRUKCJA BHP
Pracodawca powinien zapewnić pracownikom dostęp do informacji, w tym pisemnych instrukcji dotyczących użytkowania maszyn.
Instrukcje zawierają co najmniej informacje dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie:
1) warunków użytkowania maszyn;
2) występowania możliwych do przewidzenia sytuacji nietypowych;
3) praktyki użytkowania maszyn.
Instrukcje powinny być zrozumiałe dla pracowników, których dotyczą.
Podczas obsługi maszyn roboczych w szczególności
1) w terenie uzbrojonym lub na drodze o ograniczonym ruchu,
2) w pobliżu budynków i budowli,
3) w sąsiedztwie napowietrznych linii energetycznych,
4) w wykopach szerokoprzestrzennych,
5) na terenie bagiennym lub w wodzie,
6) na pochyłościach lub stokach
– zapewnia się środki bezpieczeństwa przewidziane w dokumentacji techniczno-ruchowej, instrukcjach obsługi oraz w stanowiskowych instrukcjach bezpieczeństwa i higieny pracy
Przy obsłudze sprzętu rolniczego należy przestrzegać zasad określonych przez producentów w instrukcjach obsługi. Sprzęt rolniczy pochodzący z importu powinien być wyposażony w instrukcję obsługi w języku polskim.
7. INSTRUKCJA OBSŁUGI – ZASADNICZE WYMAGANIA
Maszyna (zasadnicze wymagania) wprowadzana do obrotu lub oddawana do użytku musi być wyposażona w instrukcje. Instrukcja powinna być sporządzona w co najmniej jednym języku oficjalnym Unii Europejskiej. Treść instrukcji, oprócz opisu zastosowania zgodnego z przeznaczeniem, powinna również uwzględniać możliwe do przewidzenia niewłaściwe użycie.
Instrukcje powinny zawierać co najmniej następujące informacje, jeżeli ma to zastosowanie:
1) nazwę i pełny adres producenta i jego upoważnionego przedstawiciela;
2) określenie maszyny, które zostało umieszczone na samej maszynie, z wyjątkiem numeru seryjnego;
3) deklarację zgodności WE lub dokument przedstawiający treść deklaracji zgodności WE, wskazujący szczegółowe dane dotyczące maszyny, niekoniecznie zawierający numer seryjny i podpis;
4) ogólny opis maszyny;
5) rysunki, schematy, opisy i objaśnienia niezbędne do użytkowania, konserwacji i naprawy maszyny oraz sprawdzenia prawidłowości jej działania;
6) opis stanowiska lub stanowisk pracy, które mogą zajmować operatorzy;
7) opis zastosowania maszyny zgodnego z przeznaczeniem;
8) ostrzeżenia dotyczące niedozwolonych sposobów użytkowania maszyn, które, jak to wynika z doświadczenia, mogą mieć miejsce;
9) instrukcje montażu, instalowania i łączenia, zawierające rysunki, schematy i sposoby mocowania oraz określenie podwozia lub instalacji, na jakich maszyna powinna być zamontowana;
10) dotyczące instalacji i montażu, mające na celu zmniejszenie hałasu lub drgań;
11) dotyczące oddania do użytku i eksploatacji maszyny oraz, jeżeli jest to niezbędne, instrukcje dotyczące szkolenia operatorów;
12) informacje dotyczące ryzyka istniejącego mimo zastosowania konstrukcji bezpiecznej samej w sobie, środków zabezpieczających i dodatkowych środków ochronnych;
13) dotyczące środków ochronnych, jakie musi zastosować użytkownik we właściwych przypadkach, łącznie z dostarczeniem środków ochrony indywidualnej;
14) podstawowe parametry narzędzi, które można stosować w maszynie;
15) warunki, w jakich maszyna spełnia wymagania stateczności podczas użytkowania, transportu, montażu, demontażu, postoju, badań czy przewidywalnych awarii;
16) określające bezpieczne warunki transportu, przenoszenia i przechowywania, z podaniem masy maszyny i jej poszczególnych części, jeżeli istnieje konieczność osobnego transportu;
17) sposób postępowania w razie wypadku lub awarii; jeżeli w maszynie zastosowano funkcję blokowania, to należy podać sposób przeprowadzenia bezpiecznego odblokowania urządzenia;
18) opis czynności regulacyjnych i konserwacyjnych, jakie powinien wykonywać użytkownik, oraz zapobiegawcze środki konserwacji;
19) instrukcje umożliwiające bezpieczne przeprowadzenie regulacji i konserwacji, w tym środki ochronne, jakie należy podjąć w trakcie tych czynności;
20) specyfikacje części zamiennych, jakie mają zostać użyte, jeżeli mają one wpływ na zdrowie i bezpieczeństwo operatorów;
21) parametry dotyczące emisji hałasu:
a) poziom ciśnienia akustycznego na stanowiskach pracy skorygowanego charakterystyką A, jeżeli przekracza on 70 dB(A); natomiast jeżeli poziom ten nie przekracza 70 dB(A), to powinno być to wyraźnie zaznaczone w instrukcji,
b) szczytową chwilową wartość ciśnienia akustycznego na stanowiskach pracy skorygowaną charakterystyką C, jeżeli przekracza ona 63 Pa (130 dB w stosunku do 20 μPa),
c) poziom mocy akustycznej maszyny skorygowany charakterystyką A, jeżeli poziom emitowanego ciśnienia akustycznego na stanowiskach pracy skorygowany charakterystyką A przekracza 80 dB(A);
22) dotyczące promieniowania emitowanego przez maszynę, szczególnie promieniowania niejonizującego, które może mieć niekorzystny wpływ na operatora i osoby narażone, w szczególności gdy mają wszczepione aktywne lub nieaktywne urządzenia medyczne.
Bibliografia:
- Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. z 2020 r. poz. 1320 z późn. zm.)
- Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (Dz.U. z 2021 r. poz. 1344)
- Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. Nr 169, poz. 1650)
- Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 października 2008 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn (Dz.U. Nr 199, poz. 1228 z późn. zm.)
- Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 października 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy (Dz.U. Nr 191, poz. 1596)
- Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 20 września 2001 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas eksploatacji maszyn i innych urządzeń technicznych do robót ziemnych, budowlanych i drogowych (Dz.U. z 2018 r. poz. 583 z późn. zm.)
- Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 12 stycznia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze ciągników, maszyn, narzędzi i urządzeń technicznych stosowanych w rolnictwie (Dz.U. Nr 12, poz. 51)
- Dyrektywa 2006/42/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 17 maja 2006 r. w sprawie maszyn, zmieniająca dyrektywę 95/16/WE (przekształcenie) (Tekst mający znaczenie dla EOG) (Dz.U. L 157 z 9.6.2006, s. 24 z późn. zm.)
- Decyzja Wykonawcza Komisji (UE) 2019/436 z dnia 18 marca 2019 r. w sprawie norm zharmonizowanych dla maszyn, opracowanych na potrzeby dyrektywy 2006/42/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (Dz.U. L 75 z 19.3.2019, s. 108)
- Maszyny i urządzenia https://www.pip.gov.pl/pl/porady-prawne/bezpieczenstwo-i-higiena-pracy/9222,maszyny-i-urzadzenia.html
- Europejski Komitet Normalizacyjny ( CEN) https://www.cencenelec.eu/
- Europejski Komitet Normalizacyjny Elektrotechniki (Cenelec) https://www.cencenelec.eu/
- Europejski Instytut Norm Telekomunikacyjnych (ETSI). https://www.etsi.org/