Bezpieczeństwo w tartakach – wybrane zagadnienia

DEFINICJA

Tartak – zakład zajmujący się rozpiłowywaniem kłód na tarcicę oraz przerobem tarcicy na różne element

Mygła – stos długiego drewna okrągłego ułożonego na legarach. Mygła pozwala lepiej wykorzystać powierzchnię składowania na składnicach i przy zrywce drewna z lasu.

Mygłownica – urządzenie montowane na ciągniku zrywkowym, służące do spychania drewna i formowania go w mygłę.

Składnica (miejsce składowania drewna) – składnicami nazywamy wydzielony obszar terenu, na którym prowadzona jest koncentracja drewna pozyskanego w lesie, jego obróbka, wyrób sortymentów i produktów uzyskiwanych na drodze prostej obróbki, czasowe ich magazynowanie połączone z ewentualną jego konserwacją oraz przeładunku ze spedycją.

OBSŁUGA MASZYN I NARZĘDZI 

W trakcie pracy w tartaku pracownicy zazwyczaj obsługują maszyny i narzędzia wykorzystywane do obróbki drewna takie jak: pilarki tarczowe, pilarki taśmowe,  pilarki ramowe (trak), piły wysięgnikowe do cięcia poprzecznego, pilarki elektryczne i spalinowe ręczne, stoły do zbijania palet wyposażone w gwoździarki. 

W zależności od daty produkcji oraz wprowadzenia maszyny do użytkowania w tartaku, zastosowanie mają minimalne albo zasadnicze wymagania dla maszyn. 

PILARKA RAMOWA ( TRAK)

Pilarka ramowa pionowa jest przeznaczona do przecierania kłód drewna. W zależności od umiejscowienia napędu, traki są instalowane w pomieszczeniach jedno lub dwukondygnacyjnych (z tzw. podtraczem). Schemat traku przedstawiono na rys. 1. 

Podczas obsługi pilarek ramowych-traków powinny być spełnione następujące wymagania:

– wszystkie mechanizmy napędowe traków znajdujących się w hali traków i w podtraczu należy osłonić w sposób uniemożliwiający dostęp do nich podczas ruchu. W pilarkach ramowych typu pionowego powinny być zastosowane osłony wszystkich poruszających się elementów, poza walcami posuwowymi. Poniżej zaprezentowano sytuacje gdzie pracownicy obsługujący trak mają dostęp do górnej części mechanizmu napędowego. Dostęp nie jest ograniczony poprzez inne środki ochrony zbiorowej.  

W związku z wystąpieniem bezpośredniego kontaktu z ruchomymi częściami maszyn, mogącymi powodować wypadki, należy zastosować osłony lub inne urządzenia ochronne, które zapobiegałyby dostępowi do strefy zagrożenia lub zatrzymywałyby ruch części niebezpiecznych.

SKŁADOWANIE DREWNA 

W przypadku składowania drewna okrągłego można wykorzystać zalecenia zawarte w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2006 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu niektórych prac z zakresu gospodarki leśnej (Dz.U. Nr 161, poz. 1141).

Składowanie drewna odbywa się w zależności od sortymentów:

a) w mygłach – drewno mierzone w sztukach kłodowane i dłużycowe,

b) w stosach – drewno mierzone w stosach, w tym również drewno kłodowane.

Strefa niebezpieczna przy załadunku i rozładunku pojazdów przeznaczonych do zrywki i wywozu drewna wyposażonych w żurawie obejmuje przestrzeń objętą obrysem pojazdu i mygły wraz z przestrzenią między pojazdem i mygłą oraz przestrzenią sięgającą dookoła poza maksymalny wysięg żurawia i długość przemieszczanego drewna.

Niedopuszczalne jest składowanie drewna bezpośrednio przy drogach publicznych oraz w miejscach uniemożliwiających bezpieczny załadunek drewna, w szczególności pod liniami energetycznymi

Według załącznik nr 1 do Zarządzenia DGLP nr 66 z dnia 7 listopada 2019 r. ZASADY UŻYTKOWANIA LASU, które obowiązuje na terenie Lasów Państwowych, drewno układa się na legarach. W przypadku drewna wielkowymiarowego i średniowymiarowego mierzonego w sztukach legary mogą stanowić sztuki drewna będące częścią mygły. W/w zasady nie obowiązują na terenie prywatnym należącym do przedsiębiorcy poza lasami, natomiast z uwagi na zapewnienie bezpieczeństwa osobą, takie rozwiązanie składowania powinno być zastosowane. 

Wyżej przedstawione zdjęcie ukazuje brak zachowania ładu i porządku w miejscu składowania  drewna. Drewno jest składowane w sposób chaotyczny oraz na nierównej, grząskiej nawierzchni, która pod wpływem opadów może spowodować wywrócenie się składowanego materiału. 

HAŁAS I DRGANIA 

W trakcie pracy w tartakach występują najczęściej przekroczenia norm hałasu na stanowiskach pracy. 

Przykładowo poziom ekspozycji na hałas w odniesieniu do 8 godzin dnia pracy wynosi 90,3 dB (krotność NDN 3,38) przy 60 minutach pracy z pilarką spalinową. Natomiast dla pracownika, który np. obsługuje wielopiłę do cięcia poprzecznego przez 200 min, hałas dla 8 godzin wynosi 88,1 dB ( Krotność 2,05).

W przypadku kiedy występują przekroczenia NDN Hałasu (85 dB), pracodawca jest zobowiązanych do opracowania programu działań organizacyjno-technicznego, w celu zmniejszenia narażenia na hałas. Dodatkowo pracodawca jest zobowiązanych do dokonania doboru środków ochrony słuchu oraz nadzorowania stosowania tych środków przez pracowników. 

CZYNNIKI RAKOTWÓRCZE LUB MUTAGENNE 

W środowisku pracy pracownicy są narażenia na czynniki rakotwórcze i mutagenne. Przede wszystkim ze względu na pył drewna, który występuje w związku z obróbką drewna. Zarówno pyły drewna twardego, jak i miękkiego mogą upośledzać drożność dróg oddechowych, wywołując przewlekłe choroby płuc, a skutki narażenia, w zależności od rozmiaru cząstek drewna, dotyczą górnych lub dolnych dróg oddechowych. Zarejestrowano następujące choroby wśród pracowników narażonych na pyły drewna: przewlekłe zapalenie oskrzeli, zapalenia nosa i spojówek, podrażnienie skóry, jak również reakcje uczuleniowe skóry.

Drugim czynnikiem rakotwórczym występującym w środowisku pracy są spaliny silnika diesla.  Spaliny emitowane z silników Diesla w warunkach narażenia zawodowego wchłaniane do organizmu mogą być przyczyną chronicznych zaburzeń w układzie oddechowym. W warunkach ostrej ekspozycji działają drażniąco na błony śluzowe oczu i dróg oddechowych. Są również przyczyną bólu i zawrotów głowy oraz zmęczenia. Dotychczasowe badania toksykologiczne i epidemiologiczne wskazują na działanie rakotwórcze spalin emitowanych z silników Diesla. Najwięcej danych potwierdza zależność pomiędzy występowaniem nowotworów złośliwych płuc a narażeniem na te spaliny.

W związku z występowaniem w/w czynników rakotwórczych i mutagennych w środowisku pracy, pracodawca zobowiązany jest do prowadzenia rejestru prac oraz rejestru pracowników narażonych na czynnik rakotwórczy i mutagenny oraz przesyłać do 15 stycznia sprawozdanie do organów wskazanych w rozporządzeniu. 

NIEPOŻĄDANE REAKCJE SKÓRNE SPOWODOWANE KONTAKTEM Z MATERIAŁEM DREWNIANYM

Zmiany w obrębie skóry mogą pojawić się w następstwie kontaktu z materiałem drewnianym w różnej postaci. Najczęściej dochodzi do nich wskutek ekspozycji na pył drewna. Stosunkowo często występują podczas obróbki drewna, przy użyciu narzędzi ręcznych (piły, dłuta, materiałów ściernych itp.) lub mechanicznych (tokarki, wiertarki, pilarki, szlifierki itp.).

Reakcje alergiczne związane z obróbką drewna często mają charakter powietrznopochodny. W ich przypadku zmiany skórne dotyczą początkowo okolic odsłoniętych, tj. twarzy, szyi, powiek, rąk i przedramion.

Wśród nieegzotycznych gatunków drewna, które mogą wywoływać uczulenie kontaktowe, wymienia się akację, olchę, jesion, buk, brzozę, kasztanowiec, cedr, wiąz, klon, dąb, sosnę, topolę, śliwę i świerk

IMPREGNACJA DREWNA 

Impregnacja polega na zwiększaniu odporności drewna na działanie niszczących czynników takich jak m.in.: wilgoć, grzyby, owady, ogień poprzez nasycenie jego struktury różnego rodzaju środkami chemicznymi.

Środek chemiczny stosowany do impregnacji jest zaklasyfikowany jako mieszanina niebezpieczna i ma zazwyczaj następujące działanie:

H302 Działa szkodliwie po połknięciu.

H314 Powoduje poważne oparzenia skóry oraz uszkodzenia oczu.

H317 Może powodować reakcję alergiczną skóry.

H334 Może powodować objawy alergii lub astmy lub trudności w oddychaniu w następstwie wdychania.

H335 Może powodować podrażnienie dróg oddechowych.

H360FD Może działać szkodliwie na płodność. Może działać szkodliwie na dziecko w łonie matki.

H410 Działa bardzo toksycznie na organizmy wodne, powodując długotrwałe skutki

Zazwyczaj w/w impregnat zawiera kwas borowy [CAS: 10043-35-3] oraz czwartorzędowe związki amoniowe, benzylo-C12-16-alkilodimetylo, chlorki [ 68424-85-1]. 

Jeżeli podczas procesów pracy występuje niebezpieczeństwo oblania pracowników środkami żrącymi — nie dalej niż 20 m w linii poziomej od stanowisk, na których wykonywane są te procesy, powinny być zainstalowane natryski ratunkowe (prysznice bezpieczeństwa) do obmycia całego ciała oraz oddzielne natryski (prysznice) do przemywania oczu.

Bibliografia

1. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks Pracy (Dz.U. z 2022 r. poz. 1510)
2. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. Nr 169, poz. 1650)
3. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (Dz.U. Nr 81, poz. 716)
4. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne (Dz.U. Nr 157, poz. 1318)
5. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 14 kwietnia 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze obrabiarek do drewna (Dz.U. Nr 36, poz. 409)
6. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 października 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy (Dz.U. Nr 191, poz. 1596)
7. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 października 2008 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn (Dz.U. Nr 199, poz. 1228)
8. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2006 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu niektórych prac z zakresu gospodarki leśnej (Dz.U. Nr 161, poz. 1141)
9. Chomiczewska-Skóra D., ADVERSE CUTANEOUS REACTIONS INDUCED BY EXPOSURE TO WOODS, Nofer Institute of Occupational Medicine, Łódź, Poland,  Centre of Occupational Allergy and Environmental Health, Dermatology Unit
10. Wood dust – inhalable fraction Documentation of proposed values of occupational exposure limits (OELs), Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy 2017, nr 3(93), s. 17–93
11. KUDLIŃSKI G., BEZPIECZNA PRACA W TARTAKU PORADNIK DLA PRACOWNIKA, PAŃSTWOWA INSPEKCJA PRACY, GŁÓWNY INSPEKTORAT PRACY, Warszawa 2016
12. Załącznik nr 1 do Zarządzenia DGLP nr 66 z dnia 7 listopada 2019 r., ZASADY UŻYTKOWANIA LASU, PAŃSTWOWE GOSPODARSTWO LEŚNE LASY PAŃSTWOWE, 
13. Załącznik do komunikatu V, Komunikaty Międzyresortowej Komisji ds. NDS/NDN
14. Sprzęt roboczy, minimalne wymagania, Pilarka ramowa pionowa (trak)
15. Słownik języka Polskiego, PWN https://sjp.pwn.pl/slowniki/tartak.html